حسن بن احمد جلال یمنیجلالالیمَنی، حسن‌بن احمد حسنی علوی، فقیه ، مفسر و ادیب زیدی مذهب قرن یازدهم است. ۱ - حیاتوی در ۱۰۱۴ در دهکده رُغافَه (بین حجاز وصَعدَه) زاده شد و همان‌جا پرورش یافت. مادرش، آمنه، دختر احمدبن یحیی‌بن ابی‌القاسم، زنی عابد و مشهور بود. ۲ - حیات علمیجلال یمنی پس از وفات مادرش، به صعده رفت و از علمای آن دیار، از جمله از قاضی حسن‌بن یحیی حابس، کسب علم نمود. آنگاه به شهاره و سپس به صنعا رفت و از محمدبن عزّالدین، مفتی صنعانی، بهره برد و دختر وی را به همسری گرفت، [۱]
محمد زباره یمنی، نبلاء الیمن بالقرن الثانی عشر للهجرة: نشرالعرف لنبلاء الیمن بعدالالف الی سنة ۱۳۷۵ هجریة، ج۱، ص۸۳، صنعا ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۲]
شوکانی، محمد،البدر الطالع بمحاسن من بعدالقرن السابع، ج۱، ص۱۹۱۱۹۲، قاهره ۱۳۴۸، چاپ افست بیروت.
سپس در جُراف ساکن شد.از دیگر استادان وی، قاضی عبدالرحمان حَیمی و حسین‌بن قاسم‌بن محمد بودند. [۳]
محمد شوکانی، البدر الطالع بمحاسن من بعدالقرن السابع، ج۱، ص۱۹۲، قاهره ۱۳۴۸، چاپ افست بیروت.
فرزندش محمدبن حسن، برادرانش و قاضی حسین‌بن عبدالحفیظ المهلا الشرفی از شاگردان وی بودند. [۴]
محمد شوکانی، البدر الطالع بمحاسن من بعدالقرن السابع، ج۱، ص۱۹۲، قاهره ۱۳۴۸، چاپ افست بیروت.
[۵]
محمد شوکانی، البدر الطالع بمحاسن من بعدالقرن السابع، ج۲، ص۳۱۸، قاهره ۱۳۴۸، چاپ افست بیروت.
[۶]
محمد زباره یمنی، نبلاء الیمن بالقرن الثانی عشر للهجرة: نشرالعرف لنبلاء الیمن بعدالالف الی سنة ۱۳۷۵ هجریة، ج۱، ص۷۹، صنعا ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۷]
محمد زباره یمنی، نبلاء الیمن بالقرن الثانی عشر للهجرة: نشرالعرف لنبلاء الیمن بعدالالف الی سنة ۱۳۷۵ هجریة، ج۱، ص۸۳، صنعا ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۸]
محمد زباره یمنی، نبلاء الیمن بالقرن الثانی عشر للهجرة: نشرالعرف لنبلاء الیمن بعدالالف الی سنة ۱۳۷۵ هجریة، ج۱، ص۹۷، صنعا ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
۳ - وفاتجلال یمنی در ۱۰۷۹ [۹]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة‌الاثر فی اعیان القرن‌الحادی عشر، ج۲، ص۱۸، بیروت: دارصادر، بی‌تا.
[۱۰]
اسماعیل‌پاشا بغدادی، هدیة‌العارفین، ج۱، ستون ۲۹۵، داراحیاء التراث العربی، بیروت.
یا ۱۰۸۴ [۱۲]
محمد شوکانی، البدر الطالع بمحاسن من بعدالقرن السابع، ج۱، ص۱۹۳، قاهره ۱۳۴۸، چاپ افست بیروت.
[۱۳]
محمد زباره یمنی، نبلاء الیمن بالقرن الثانی عشر للهجرة: نشرالعرف لنبلاء الیمن بعدالالف الی سنة ۱۳۷۵ هجریة، ج۱، ص۹۵، صنعا ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
در جراف از دنیا رفت.۴ - مذهبشرححالنویسان درباره مذهب جلال یمنی، اظهار نظر صریحی نکرده‌اند، اما چون سه کتاب از تألیفات وی در شرح آثاری از مهدی‌لدین‌اللّه احمدبن یحیی‌بن مرتضی یمنی (امام زیدیه ، متوفی۸۴۰) نگاشته شده، به نظر می‌رسد که زیدی بوده است. ۵ - آثارجلال یمنی هرچند در علوم عقلی و نقلی تحصیل کرد، ولی آثار باقی‌مانده از او بیشتر در زمینه‌های فقه ، اصول و ادبیات است. شهرت وی بیشتر به سبب تألیف کتاب ضوء النهار در فقه و اصول است که شرحی است بر متن الازهار، تألیف مهدی لدین‌اللّه. جلال یمنی در این اثر اجتهادهای شخصی خود را به صورت مستدل تبیین کرده است. برخی این کتاب را شرحی بی‌نظیر بر الازهار دانسته‌اند که دلالت بر توان علمی شارح و قوّت ذهنی او در تحلیل و استدلال دارد. [۱۴]
محمد شوکانی، البدر الطالع بمحاسن من بعدالقرن السابع، ج۱، ص۱۹۲، قاهره ۱۳۴۸، چاپ افست بیروت.
[۱۶]
محمد زباره یمنی، نبلاء الیمن بالقرن الثانی عشر للهجرة: نشرالعرف لنبلاء الیمن بعدالالف الی سنة ۱۳۷۵ هجریة، ج۱، ص۸۵، صنعا ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
۵.۱ - دیگر آثارسه کتاب در اصول فقه با نامهای بَلاغ‌النُهی فی شرح مختصر المنتهی از ابن حاجب ، عصام المحصّلین عن مَزالق المؤصِّلین، و نظام الفصول (شرحِ الفصول اللؤلؤیة اثر سید ابراهیم‌بن محمد وزیر)؛ المواهب، شرح کافیه ابن‌حاجب؛ التحلیة و التذهیب بجواهرالتهذیب، شرح تهذیب المنطقِ تفتازانی (متوفی ۷۹۲)؛ تکمله حاشیه تفتازانی بر الکشاف زمخشری ؛ شرح رساله الوضع اثر قاضی عضدالدین عبدالرحمان‌بن احمد؛ الروض‌الناظر فی آداب المُناظر، شرح مقدمه البحرالزخّار و حاشیه بر شرح القلائد فی تصحیح العقائد، هر دو از مهدی‌لدین‌اللّه؛ العصمة عن‌الضّلال، در اصول دین ؛ براءة الذّمة فی نصیحة الائمة؛ فیض‌الشعاع الکاشف للقناع عن ارکان الاءبتداع، در شرح قصیده بائیه خودش؛ و السحرالحلال، شرح قصیده دیگر او حاوی لطایف و صنایع ادبی. [۱۷]
اسماعیل‌پاشا بغدادی، هدیة‌العارفین، ج۱، ستون ۲۹۵، داراحیاء التراث العربی، بیروت.
[۱۸]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة‌الاثر فی اعیان القرن‌الحادی عشر، ج۲، ص۱۷، بیروت: دارصادر، بی‌تا.
[۱۹]
محمد شوکانی، البدر الطالع بمحاسن من بعدالقرن السابع، ج۱، ص۱۹۲ ۱۹۳، قاهره ۱۳۴۸، چاپ افست بیروت.
[۲۰]
محمد زباره یمنی، نبلاء الیمن بالقرن الثانی عشر للهجرة: نشرالعرف لنبلاء الیمن بعدالالف الی سنة ۱۳۷۵ هجریة، ج۳، ص۸۳ـ۸۴، صنعا ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۲۱]
محمد زباره یمنی، نبلاء الیمن بالقرن الثانی عشر للهجرة: نشرالعرف لنبلاء الیمن بعدالالف الی سنة ۱۳۷۵ هجریة، ج۳، ص ۸۷ـ۹۳، صنعا ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
۶ - فهرست منابع(۱) اسماعیل‌پاشا بغدادی، ایضاح‌المکنون، داراحیاء التراث العربی، بیروت. (۲) اسماعیل‌پاشا بغدادی، هدیة‌العارفین، داراحیاء التراث العربی، بیروت. (۳) محمد زباره یمنی، نبلاء الیمن بالقرن الثانی عشر للهجرة: نشرالعرف لنبلاء الیمن بعدالالف الی سنة ۱۳۷۵ هجریة، صنعا ۱۴۰۵/۱۹۸۵. (۴) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹. (۵) محمد شوکانی، البدر الطالع بمحاسن من بعدالقرن السابع، قاهره ۱۳۴۸، چاپ افست بیروت. (۶) محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة‌الاثر فی اعیان القرن‌الحادی عشر، بیروت: دارصادر، بی‌تا. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسن بن احمد جلال یمنی»، شماره۴۷۶۶. |